Triptiek met Karel van Habsburg als koning van Spanje

Deze knappe triptiek is geschilderd door Mechelaar Jan van Battel in 1517-1518. Karel V staat in het midden afgebeeld, als absolute centrum van de macht. Rondom hem zien we de gebieden waarover hij regeerde of later zou regeren. De gouden omlijsting symboliseert de rijkdom van Karel V als vorst van een rijk waar de zon nooit onderging.

Bakermat van de macht

Jan van Battel (1477-1557) schilderde deze triptiek voor de rentmeesterskamer van het Mechelse stadhuis. De rentmeesters beheerden de goederen en gebouwen in het bezit van de stad. Met dit schilderij wilde Mechelen wellicht haar loyauteit tonen ten opzichte van Karel V. Tegelijk wees de stad op de belangrijke rol die ze had gespeeld in zijn opvoeding.

Het centrale paneel toont Karel V als koning van Spanje, in het centrum van de macht. Hij is gekleed in een rode koningsmantel en getooid met de koninklijke regalia: de scepter en het zwaard. Rondom hem zijn de wapenschilden te zien van de landen waarover Karel zal gaan heersen: de Spaanse in de cirkel, de Habsburgse op het linkerluik en de Bourgondische op het rechterluik. In de vier hoeken van het middenpaneel zie je de wapenschilden van de families waaruit hij is voortgekomen: de huizen Habsburg (linksboven), Bourgondië (linksonder), Aragon-Sicilië (rechtsboven) en Castilië-Leon (rechtsonder).

Habsburgse hofschilder

De Mechelaar Jan van Battel werkte regelmatig voor de Habsburgse vorsten. In 1509 ontwierp hij al een wapenzegel voor Karel. Rond 1545 schilderde hij voor de Grote Kerk in Den Haag een reeks van 35 borden met de wapens van de ridders van de Orde van het Gulden Vlies. Van de triptiek van Jan van Battel bevindt zich een latere versie in het Historisches Museum te Berlijn. Daarop staat Karel V afgebeeld na zijn verkiezing als Rooms keizer in 1519.

De triptiek is erkend als Vlaams Topstuk omwille van de bijzondere artistieke waarde.

In detail

• Titel: Triptiek met Karel van Habsburg als koning van Spanje
• Objectnaam: schilderij
• Vervaardiger: Jan van Battel (1477-1557)
• Datering: 1517-1518
• Materiaal: olieverf op paneel
• Afmetingen: 97,7 x 67,3 cm (middenluik); 97,7 x 33,4 cm (zijluiken)
• Inventarisnummer: S0010

Bibliografie

• Hyacinthe Coninckx, ‘Notes d’art. A - A propos du Chapitre de la Toison d’Or; tenu à Malines en 1491. - Hugues de Boulogne; Pierre Coustain; Jean Hannequart; Vranque; Baudouin van der Wyct, alias van Battele; Rombaut van Parcke; Henri de Kale; Jacques van Lathem; Jacques et Jean van Battele; Michel Coxcie, peintres. B - Au fil des comptes de la corporation des poissonniers’, Cercle Archéologique, Littéraire et Artistique de Malines 17 (1907) : 52-101.
• Marjolijn Kruip, ‘Jan van Battel (1477-1557), heraldische schilder in Mechelen. Kunstenaar, werken en nieuwe vondsten’, Handelingen van de Koninklijke Kring voor Oudheidkunde, Letteren en Kunst van Mechelen 119 (2015): 105-13.