Vriendennieuws
Benieuwd wat de vrienden van het museum allemaal doen? Hier vind je een overzicht van nieuws, activiteiten en bijdragen.
April 2025
Objecten in de kijker
Het Cruydeboeck van Dodoens
Op de tentoonstelling Eeuwige Lente lag het te pronken in een van de vitrines: het Cruydeboeck van Dodoens. De beroemde Mechelse wetenschapper schreef het in 1554 en het werd vrijwel direct erkend als een meesterwerk. Dodoens was 37 toen hij het tijdrovende inventariseren van 1060 planten had afgerond en het met 715 afbeeldingen verluchte werk op de markt kon brengen.
Uitzonderlijk voor die tijd was dat hij het boek in het Nederlands had geschreven. Dit was een bewuste keuze: Dodoens wilde praktische informatie verschaffen aan medici en apothekers (de twee beroepen werden toen vaak gecombineerd), maar ook aan de ontwikkelde leek.
Zoals hij in de inleiding schreef:
‘Wij hebben dese onsen Cruydeboeck niet int Latijn maer int ghemeyne Neerduitsche tale willen scrijven ende uytgheven, opdat hij alle cruydliefhebbers, ende alsoowel den leecken van der Latijnsche ignorant, als den gheleerden dienstelijck ende onontbeerlijck soude moghen wesen’.
Ook bijzonder was dat hij niet teruggreep op schrijvers zoals Plinius en Dioscurides, die in de oudheid soms wat fabuleuze verhalen over het plantenrijk hadden geproduceerd. Dat deed bijvoorbeeld Jacob van Maerlant omstreeks 1270 nog uitgebreid in diens Der Naturen Bloeme.
Maar Dodoens was een wetenschapper uit de renaissancetijd en hij wilde de werkelijkheid beschrijven. Zo kwam hij ook tot een indeling van de veelvormige plantenwereld, zoals hij die in onze streken aantrof. Die indeling was nog niet wetenschappelijk verantwoord, maar vooral ook praktisch, gericht op hun eigenschappen. Zes klassen vormde hij: planten zonder bijzondere eigenschappen; opvallende planten; geneeskrachtige kruiden; granen, groenten en voedergewassen; culinaire kruiden en vruchten en tenslotte bomen en struiken. Het Cruydeboeck bleef toonaangevend in Europa tot het midden van de 18de eeuw, toen Linnaeus met zijn, nu nog geldende, indeling kwam.
Een Mechels wonderkind
Wie was die Dodoens? Zijn vader, Doede Joenckema, was uit Friesland naar Leuven getrokken om medicijnen te studeren. Daar deed hij zijn Mechelse vrouw op en zo werd Dodoens (Doedes zoon) in 1517 in Mechelen geboren. Hij bezocht er de Latijnse School in de Schoolstraat en begon al op dertienjarige leeftijd met een talenstudie aan het in zijn geboortejaar– met een legaat van ‘onze’ Van Busleyden – in Leuven geopende Collegium Trilingue. Op zijn achttiende rondde hij zijn studie in Leuven af, waarbij hij zich had verdiept in vakken als medicijnen, botanica en astronomie. Geen wonder dat hij in 1541 een goed gehonoreerde aanstelling in Mechelen als stadsgeneesheer kreeg.
Dodoens bleef daarnaast de wetenschap beoefenen en schreef (in het Latijn!) boeken over zowat alle vakken die hij gestudeerd had. Voor ons is het boeiender te lezen hoe hij in onze stad leefde. Omstreeks de tijd dat hij het Cruydeboeck schreef liet hij een groot huis bouwen aan wat nu de Augustijnenstraat nummer zes is. Op de gevel (die omstreeks 1900 grondig is verbouwd) is boven de deur de tekst te lezen:
‘Van 1554 tot 1574 woonde hier
Rembert Dodoens
genees- en kruidkundige
geb. Mechelen 1517, gest. Leiden 1585’.
Hij was dus nog geen zestig toen hij onze stad verliet. Hij was in oktober 1572 het slachtoffer geworden van de Spaanse Furie. Mechelen had dat jaar als enige stad in de zuidelijke Nederlanden gekozen voor de opstand en Prins Willem. Toen die moest wijken voor de troepen van Alva werd Mechelen ingenomen en mochten de Spaanse soldaten er drie dagen lang huishouden. Ook het huis van Dodoens werd grondig geplunderd. Voor hem een reden om naar het buitenland uit te wijken: naar Wenen en Praag, naar Keulen, en tenslotte naar Leiden waar Dodoens in 1582 een aanstelling kreeg aan de zeven jaar eerder opgerichte universiteit. Leiden was erg verguld met deze beroemde hoogleraar, maar al na twee jaar overleed Dodoens er. In de Leidse Pieterskerk hangt een bord aan een van de pilaren waarop de grote medicus/botanicus wordt herdacht.
Ook Mechelen deed veel om de herinnering aan haar grote zoon levend te houden. Ieder kent het grote beeld van Dodoens in de Kruidtuin (waarover Wim Hüsken hieronder schrijft). Op die plek werd hij 500 jaar na zijn geboorte gevierd.
Sinds vorig jaar staat zijn borstbeeld ook in de voortuin van ons museum. Daar overschouwt Dodoens de vele planten die hijzelf zo mooi heeft beschreven in zijn Cruydeboeck.
Rogier Chorus
De Mechelse stadstuin
Onze stad kent binnen de ring verschillende tuinen. De Kruidtuin is daarvan de bekendste maar verder zijn er de Sinte-Mettetuin, de Karmelietentuin, het Sint-Romboutspark, de Rik Wouterstuin en de oude tuin van het voormalige OVAM-gebouw dat bij zijn heraanleg in 2012 de naam “Oh! Tuin” kreeg. En niet te vergeten natuurlijk de tuin van het Hof van Busleyden die vorig jaar in een nieuw jasje werd gestoken. Buiten de ring zijn er natuurlijk ook enkele parken waarvan het Vrijbroekpark meteen in de gedachten komt.
De naam “Kruidtuin” is eigenlijk niet juist voor het Mechelse park want die naam was oorspronkelijk alleen verbonden met het gedeelte van de tuin dat onmiddellijk grenst aan de negentiende-eeuwse uitbreiding van het huidige Atheneum Pitzemburg en waar Rembert Dodoens kruiden kweekte die hij in zijn Cruijde Boeck uit 1554 beschreef. Tegenwoordig wordt dit gedeelte van het park de Dodoenstuin genoemd. Wat er met de oorspronkelijke tuin van Dodoens gebeurde nadat hij in 1575 als lijfarts van Keizer Maximiliaan II naar Wenen verhuisde, is niet bekend.
Voorafgaand aan de aanwezigheid van Dodoens in Mechelen, werd het park bij de Commanderie van Pitzemburg bij de komst van de Duitse Orde al in 1269 aangelegd. In de loop van de zeventiende-eeuw onderging de tuin ingrijpende veranderingen. We kunnen het resultaat ervan zien op de door Joseph Hunin (1770-1851) circa 1800 getekende kadasterkaart van de stad Mechelen.
Vanuit de Commanderie vertrokken drie zichtassen die uitzicht boden op de Hanswijkkerk, de Dijle en de centrale tuin die vier trapeziums omvatte, omzoomd met wandelpaden.
De kruidtuin wordt publiek gebied
In 1794 werd de Commanderij van Pitzemburg door de Fransen in beslag genomen. Na korte tijd de verblijfplaats te zijn geweest van aartsbisschop Jean-Armand de Rocquelaure (1721-1818) kocht de stad Mechelen het indrukwekkende pand, inclusief de tuin, in 1827 op. Vanaf 1837 werd de tuin onderhouden door de Société Royale d’Horticulture de Malines. Deze vereniging vestigde ook serrecomplexen in de tuin waarin jaarlijks plantententoonstellingen werden gehouden met onder andere tropische en subtropische planten.
Het duurde nog tot de jaren zestig van de negentiende eeuw vooraleer er plannen werden ontwikkeld voor een herinrichting van de stadstuin. Daarvoor werd de Duitse tuinarchitect Louis Fuchs (1818-1904) aangezocht. In 1862 was zijn ontwerp klaar en werd onmiddellijk met de uitvoering begonnen. De man was niet de eerste de beste en van hem zijn dan ook verschillende nog altijd toegankelijke stadstuinen bekend waaronder het Leopoldpark in Oostende. In plaats van een Franse tuin, zoals de tuin er tot die tijd uitzag, koos Fuchs voor een Engelse landschapstuin zonder geometrische figuren.
Centraal in het ontwerp stond de kiosk waarin fanfares in de zomer hun concerten konden houden. Verder vallen vier waterpartijen op. De Mechelse beeldhouwer Jozef Tuerlinckx (1809-1873) werd gevraagd een marmeren standbeeld van Dodoens te maken, een beeld dat in hetzelfde jaar 1862 gereed was en bij het 25-jarige jubileum van de Société werd onthuld.
Het stadspark als tuin voor alle Mechelaars
Toch opende de tuin zijn poorten pas in 1912 voor het publiek want tot die tijd was het uitsluitend toegankelijk voor de leden van de Société.
In 1912 kocht de stad de tuin over van de inmiddels tot Koninklijke Maatschappij voor Hofkunde omgedoopte Société. In 1950, honderd jaar nadat de grote ronde serre was gebouwd (toentertijd de grootste in België), werd zij afgebroken. Het bombardement van 1944 had het bouwwerk ernstig beschadigd en men besloot het niet opnieuw op te trekken. Ook de kiosk sneuvelde in de plannen voor de herinrichting van de tuin.
In 2009 werd een nieuw plan voor de inrichting van de Mechelse stadstuin opgesteld door Fondu Landscape Architect. In negen fasen werd het park flink onder handen genomen. Rond het standbeeld van Dodoens werd opnieuw in 2011 een echte “kruidtuin” aangelegd, die – een initiatief van Fons Van Dam, hoofd van de stedelijke dienst Natuur- en Groenontwikkeling – werd onderhouden door de Vrienden van Dodoens. Na het plotselinge overlijden van Fons in 2019 en na de Coronaperiode kwam aan dat peterschap van de kruidtuin helaas een einde. Op 23 december 2024 werd de grote speeltuin geopend op de plaats van de nog resterende serres die uiteindelijk ook werden afgebroken.
De werken aan de “Botaniek”, zoals de Mechelaars zeggen, zijn bijna helemaal afgerond. Alleen de wandelpaden moeten nog aangepakt worden en hopelijk worden ook de beelden van Ernest Wijnants die de tuin sieren gerestaureerd. In 2019 vierde de tuin zijn 750ste verjaardag. Die is niet uitbundig gevierd maar het is stellig een van de oudste nog bestaande in deze regio en misschien zelfs in België. Toch iets om over na te denken…
Wim Hüsken
Bronnen
- Elise Jacobs, “Tuinieren in de stad: het potentieel van de Kruidtuin in Mechelen” (Masterproef UHasselt, Faculteit Architectuur en Kunst, 2022)
- Kruidtuin (https://www.mechelen.be/parken-en-tuinen/kruidtuin)
Terugblik
Vriendenbezoek Eeuwige Lente
Nadat wij bij de opening van Eeuwige Lente op 13 december hadden kunnen bezoeken was er op 2 maart nog een speciale rondleiding voor de Vrienden. Die kregen wij van twee kenners! Medevriend en stadsgids Karine Decoster leidde ons rond langs de expo die nog twee weken zou lopen en vertelde bijzondere verhalen over de persoon van Granvelle, wiens prachtige kunstcollectie te zien was, over de kunstvoorwerpen en vooral over de vijf centraal opgestelde grote tapijten die hij had laten vervaardigen. Ze waren bedoeld voor zijn Brusselse paleis op Coudenberg dat in de 19de eeuw werd afgebroken. De vier tapijten met afbeeldingen van renaissancetuinen waren toen allang verhuisd naar de Habsburgers in Wenen; het tapijt van de slag om Tunis kwam de vorige eeuw in Mechelen terug.
Karine wist bij de veelheid van uitgestalde voorwerpen – boeken over architectuur en planten; schilderijen over de elementen water, aarde, lucht en vuur; afbeeldingen van hoge heren die een rol speelden in Granvelle’s leven; antieke juwelen – steeds iets te vertellen dat wij nog niet hadden gehoord of gelezen.
In het Schipke dat wij aansluitend bezochten vertelde Hannah Thijs, die met curator Carola Striolo de expo had opgezet, hoe dit in zijn werk was gegaan en hoe musea onderling samenwerken om te komen tot tentoonstellingen met een interessant thema. In dat kader worden prachtige stukken uitgewisseld, en daarvan heeft Eeuwige Lente ook mogen profiteren. Dit leidde tot een boeiende discussie met de aanwezige vrienden. Een geslaagd bezoek van een expo waarop het Hof van Busleyden met trots op mag terugzien!
Een herinnering aan Eeuwige Lente pronkt vandaag her en der in tuinen van de Vrienden die bij de opening op 13 december aanwezig waren. Het is de tulp Avant Garde waarvan we bij die gelegenheid de bol cadeau kregen!
Rogier Chorus
Nieuws van het museum
Voorstelling nieuw tuinaanbod
Als vrienden kregen we natuurlijk al een voorproefje, maar nu lanceert het museum het tuinaanbod ook voor het grote publiek. Groepen kunnen de rondleiding Wandelen door weelderige renaissancetuinen volgen. Daar vertelt een gids alles over de drie besloten museumtuinen. Ook individuele bezoekers kunnen aansluiten bij de Instaprondleiding van de tuinen, elke eerste zondag van de maand.
Buiten gegidste wandelingen kan je in de tuinen genieten van de beiaardconcerten Meiklokjes, creatieve workshops zoals Botanisch tekenen, een gloednieuw familieparcours en natuurlijk het terras van de koffiebar, met vernieuwd lente-menu!
Museumstuk van het jaar
Help jij het museum Museumstuk van het jaar winnen?
Museumpas organiseert ook dit jaar de wedstrijd ‘Museumstuk van het jaar’. Museum Hof van Busleyden doet mee in twee categorieën: Werkzaamheden van de Mechelse begijnen in de hoofdcategorie en de museumtuinen met stadspaleis in de categorie Museumgebouw van het jaar.
Stemmen kan van 2 april tot en met 18 mei 12u. Mogen we op jouw stem rekenen? Deel dit zeker ook met je familie en vrienden!
Ledennieuws
In maart mochten we enkele nieuwe leden verwelkomen, wat ons in totaal op 58 leden brengt: 30 vrienden, 14 huisvrienden en 14 boezemvrienden! In april organiseert het museum de eerste vriendenwervingsactie van het jaar. Ken jij mensen die ook interesse hebben in boeiende activiteiten en achter-de-schermen-nieuws? Maak ze warm voor een vriendschap met het museum!
Komende Vriendenactiviteiten
Zaterdag 3 mei
Droom weg bij de zoete klanken van de opkomende lente tijdens het beiaardconcert Meiklokjes in de museumtuin. Duik vervolgens in de fascinerende geschiedenis van de beiaard met een lezing van Luc Rombouts, docent aan de Koninklijke Beiaardschool Mechelen.
Programma:
- 13.30 tot 14.30 uur: beiaardconcert. Zoek zelf een heerlijk plekje in de tuin of vlij je neer op het terras van de koffiebar, waar je kan genieten van iets lekkers tijdens het luisteren.
- 14.30 tot 14.40 uur: korte pauze
- 14.40 uur: welkomstwoord in het Museumatelier
- 14.45 tot 16.00 uur: lezing Luc Rombouts in het Museumatelier
Praktisch:
- Waar: Museum Hof van Busleyden
- Wanneer: zaterdag 3 mei van 13.30 tot 16.00 uur
- Prijs: vriend 15 euro; huisvriend gratis; boezemvriend gratis
- Schrijf je hier in voor deze activiteit.
zaterdag 6 september
We trekken op uitstap naar het Stadsmuseum Lier om de tijdelijke tentoonstelling Eeuwen zilver smeden in Lier te bezoeken. Neem een duik in de geschiedenis van het zilverambacht en ontdek het prachtige zilverwerk van Lierse makers, mét enkele mooie Mechelse bruiklenen.
Praktische info en een link om in te schrijven voor deze uitstap volgen in een komende nieuwsbrief.
Heb je een suggestie voor een activiteit? Een vraag of bedenking over de vriendenwerking? Als contactpersoon van de vrienden sta ik altijd open voor een gesprek! Contacteer mij via email of telefoon (015 29 40 02), of kom langs in het museum.
Mars Van Malderen
Nog meer vriendennieuws lezen? Duik het archief in:
- Januari 2024
- Juni 2024
- September 2024
- Februari 2025
